СЯДЗIБА

Дзедава сядзіба з яблынямі, грушамі і вішнямі заўсёды вабіла мяне сваім хараством, спакоем і ўтульнасцю. Там я знаёміўся з цэлым светам кветак, раслін, птушак і розных кузачак і мурашоў. Я разгледзеў, здаецца, кожны кавалачак зямлі ў гародчыку, кожны кусцік, кожную галінку. І ўсякі раз нібы адпраўляўся ў далёкую і цікавую вандроўку. Часам я знаходзіў выпадковыя незвычайныя рэчы: цёмную медную манетку часоў расійскіх цароў, гузікі мінулай вайны, гільзу ад патрона, кавалачкі глінянага посуду, самаробныя оржавыя цвікі... Знаходзіў рэчы летам, калі корпаўся ў гародчыку з бабуляю ці сам: палолі грады, збіралі каларадскіх жукоў. А ўвосень, калі капалі бульбу ў цёплыя дні, калі зямля прасыхала зверху і асыпалася пульхным попелам, “адчыняліся” патаемныя скарбы дзедавага падворка. Колькі рук перабірала тую зямлю, колькі ног таптала яе, сведкаю якіх часін была яна, якія толькі віры не праносіліся над ёю! Дажджы і людскія слёзы крапілі яе, сушыла сонца і небывалыя пажары, калі ў вёсцы выгарала шмат хацін... Але не праходзілі бокам і радасці. І зараз, калі я ўспамінаю тыя гады, перад вачыма стаіць той невялікі кавалак зямлі з хатаю і хлявамі, з падворкам і калодзежам, са старымі самотнымі дрэвамі, што быццам засталіся вартаваць мінулае жыццё, пакінутыя пабудовы, самотную цяпер радзіму. А жыццё працягваецца, пульсуе сваім непаўторным сэнсам і хараством.

ПЕРШАЯ КНIЖКА

Кожны раз, калі ў думках наведваюся ў вёску да сваіх дзеда Івана і бабулі Ефрасінні, дык сядаю на любімае месца каля чорнага дубовага стала перад акном. Самае ладнае месца ў старой дзедавай хаце. Праз акно відна вясковая вуліца, можна паназіраць за аднавяскоўцамі. Седзячы ля старадаўняга прыгожага стала з ужо абцёртымі краямі, я адчыняю шуфляду і бачу там кніжку ў жоўтай вокладцы пра савецкіх піянераў. Гэту таўсматую кніжку калісьці падарылі майму старэйшаму брату Анатолю ў школе. З таго часу яна ляжыць у шуфлядзе, стала як памяць пра той час, як старая рэліквія. Калі я ўжо крыху чытаў самастойна, то гэта кніжка зноў трапіла ў дзедаву хату. І я пачаў гартаць яе, разглядаючы малюнкі з чорнымі тлустымі літарамі. Кніжка (а яна была другой пасля майго буквара) змяшчае шмат апавяданняў пра вядомых піянераў шматнацыянальнай вялікай савецкай дзяржавы. Я чытаў тыя апавяданні – і перада мною адкрывалася геаграфія нашай неабдымнай радзімы. Разам з піянерамі я пабываў на Далёкім Усходзе, на Поўначы, у цёплых паўднёвых краінах. Прайшлі гады... Як перамянілася жыццё! Толькі гэтак жа нязменна ляжыць у скрыні стала таўсматая кніжка з жоўтымі зацёртымі вокладкамі. Хата самотна пазірае вокнамі на вясковую вуліцу. Дзед з бабуляю даўно памерлі. І толькі калі - нікалі я наведваюся з цёткаю Волькаю ў родную хату... Адчыняю шуфляду – а там знаёмая кніжка пра савецкіх піянераў шасцідзесятых. Краіны, якой ужо не існуе... Часам перагортваю, прабягаю вачыма па радках. Але чытаць не падмывае. Піянеры тыя – звычайныя дзеці, многія з вёскі, як я, але такія ўжо правільныя: і не свавольнікі, і выдатнікі ў вучобе, і ахвочыя да працы, – усе на адзін твар, нават у лес па ягады і ў грыбы ходзяць чысценька апранутыя, у чырвоных гальштуках... Толькі памяць пра кніжку – жывая...

ГУСI

Я брыў па апалай лістоце, напаўняючы грудзі пахамі асенняга лесу, калі раптам пачуў угары знаёмыя журботныя гукі. У іх адчувалася незразумелая жаночая трывога, хапатлівасць... Я ўважліва ўзіраўся ў неба... Ляцелі гусі... Зачараваны палётам птушак, я слухаў іх галасы і зусім забыўся пра грыбы. Сумны настрой гусей пачаў перадавацца і мне. Я спасцігаў іх птушыны сум... Расставанне з роднымі мясцінамі... Расставанне, мажліва, для некага – назаўсёды... Я пазіраў на гусей, якія аддаляліся ўсё больш і больш, і мне хацелася прыпыніць, затрымаць іх палёт, пакінуць птушак на роднай зямлі, у родным паветры... Без гусей будзе няўтульна і сіратліва рэчкам, лугам, балотам. Галасы птушак сціхлі. Яны расталі ў нябесных прасторах. Я ўтаропіўся ў зямлю, працягваў шукаць грыбы, а трывожныя па - жаночаму галасы гучалі і гучалі ўва мне...

ДЗЕД IВАН

Пасля Першай сусветнай вайны, калі дзед вярнуўся ў вёску з бежанцаў са сваёй маці і малодшым братам, застаў пустэчу, холад, голад... Вакол чарнелі папялішчы, расла лаза, буяла крапіва з лебядою. Нанова адбудавалі на прыпасеныя царскія чырвонцы сваю хату. Тады дзед быў малады, прыгожы, здаровы... Падабаўся людзям з суседніх вёсак, дзяўчатам ... Можна сказаць, за гэта часта яго запрашалі да сябе, частавалі. Так што спачатку было цярпіма... Дзед любіў спяваць старыя песні. Шмат. Бацька мой, як вырас і стаў дарослым, падпяваў, як мог. Потым дзед казаў: ”Гэто горілка спывала...” ...Аднойчы дзед з бабуляю паехалі з дому ў Дзевяткі. Спачатку заехалі на магілу ў Тэўлях да меншай дачкі, якая памерла рана, у трыццаць восем гадоў. Потым завіталі ў Кобрын да нявесткі, да сына. І толькі пасля ўжо паехалі да нас. Пераначавалі, ранкам пабывалі ў старэйшага ўнука Анатоля. Дзед потым казаў:”Калісьці мой генерал не жыў у такіх пакоях, як цяпер жыве мой унук!” Па дарозе дадому заехалі да бабулінай сястры ў Крыўляны за Жабінкай. Але сястры не было, дык адразу павярнулі ў свае Песцянькі... Дзед казаў: ён ( унук ) як прыедзе да нас, то быццам сонца ўзыдзе... Я заходзіў на падворак. Дзед сядзеў з маім бацькам ля хлеўчыка на сіняй старой лаўцы. Яны ціха размаўлялі... Бацька са старэйшым сынам...